Anne, çocuğa “Aferin! Resmin çok güzel olmuş.” diyor.

Çocuk sevinmesi gerekirken, üzülüyor.

Acaba annenin övgüsü çocuğu neden üzüyor?

SOLUCAN YEME DENEYİ

Princeton Üniversitesi’nden Prof. Ronald Comer denekleri bir odaya alıyor.

Denekler deneyde solucan yiyecek.

Ama deneyden önce onlara bir anket veriyor. Ankette de “Kendimi cesur bir kişi olarak görürüm.” diye bir ifade var.

Daha sonra deneklere solucan yeme deneyinin iptal olduğu söyleniyor.

ALTERNATİF DENEY

Alternatif olarak iki farklı deney sunuluyor. Bilişsel beceriyi ölçen bir test çözebilir ya da elektrik şokunun uygulandığı bir deneye dahil olabilirler.

Bazıları bilişsel testi, bazıları elektrik şoku deneyini seçiyor. Sizce kimler elektrik şoku deneyini (işkenceyi) seçmiştir?

BİLİŞSEL ÇATIŞMA

Prof. Comer çok ilginç bir şey keşfediyor. Anketteki “Kendimi cesur bir kişi olarak görürüm.” ifadesini işaretleyenlerin çoğu, elektrik şoku deneyini seçmiş.

Neden?

Bir kişi kendisiyle ilgili bir tutum geliştirdiği an, o tutumla ilgili tutarlı davranışlar sergiler. Aksi takdirde bilişsel çatışma yaşar.

Bilişsel çatışma da kişide endişe ve kaygı yaratır.

Ankette kendilerini cesur olarak ilan edenler, bilişsel çatışma yaşamamak için cesur davranmak zorunda hissediyor ve elektrik şoku deneyini seçiyor.

ÖVGÜ ve BİLİŞSEL ÇATIŞMA

Övgüye dönersek, övgü de çoğu durumda bilişsel çatışma yaratan bir mekanizmadır.

Örneğin, kişi kendisini yetenekli görmediği halde, başkası “Sen yeteneklisin.” derse, o kişi bilişsel çatışma yaşar.

Peki, o kişi bu bilişsel çatışmayı nasıl çözer?

SAMİMİYETSİZLİK

İki yolla. Ya “Ben gerçekten yetenekliyim.” diyerek kendisiyle ilgili fikrini değiştirir ya da “Karşıdaki kişi samimi değil.” diye düşünür.

(Tabii övgüyü alan yetişkinse, “Karşıdaki kişi beni tanımıyor.” “Elinde yeteri kadar veri yok.” ya da “Nazik olmaya çalışıyor.” gibi şeyler de düşünebilir ama çocuklar genellikle “Karşıdaki kişi samimi değil.” diye düşünür.)

Sizce övgü alan kişinin hangi yolu seçme ihtimali daha yüksektir?

Tabii ki ikincisini. Neden mi?

Çünkü kişiler kendileriyle ilgili görüşlerini çok da kolay değiştiremez.

Değiştirebilseydi, sadece bir söylemle herkesin psikolojik sorunlarını çözerdik.

Kısacası, çocuğun kendi bakış açısıyla örtüşmeyen övgüler, bilişsel çatışma yaratır. Çocuk kendi fikrini değiştirmez, onun yerine karşı tarafı samimiyetsiz bulur.

SAMİMİYETSİZLİK VE ÖZ GÜVEN

Bu samimiyetsizlik düşüncesi bir kez yerleştiğinde, gerçeği yansıtan övgüler bile çocuğun öz güvenini sarsar. Nasıl mı?

Diyelim ki, çocuk öğretmeninin samimiyetinden şüphe duyuyor. Bir gösteride çocuk çok iyi dans ediyor ve öğretmeni de ona “Çok iyi dans ettin.”diyor.

Bu durumda çocuk asla öğretmeninin ifadesinden emin olamaz ve şöyle bir çıkarım yapar: “Öğretmenim söylemlerinde samimiyetsizdi. Şimdi bana çok iyi dans ettin dedi. O zaman ben kötü dans etmiş olmalıyım.”

İyi dans etmiş olmasına rağmen çocuk, kendisinden şüphe duyar.

ÇOCUĞUN YANITI

Yukarıda annesinin övgüsüne üzülen çocuk nasıl yanıt vermiş biliyor musunuz?

“Sen benim tüm resimlerimi, ben senin çocuğun olduğum için beğeniyorsun, değil mi?”

Aslında anne çok bilinçli bir anne. Buna rağmen çocuk durumu farklı algılayabiliyor. Annenin niyetini sorguluyor.

ÖVGÜ ZARAR VERİR

Sonuç olarak cesaretlendirmek için çalışmayan çocuğa “çalışkan”, kötü resme “iyi” demeyin.

Çocuğu övdüğünüz zaman kendinizi sorgulayın, söylediğinize siz kendiniz gerçekten inanıyor musunuz? İnanmıyorsanız, hiç söylemeyin.

Çocuk sizin samimi olmadığınızı hemen anlar, güveni sarsılır ve sonuç olarak da ilişkiniz bozulur

NOT: Övgü yerine ne söylenmesi gerektiğini daha önce birçok kez yazdım. Arşivdeki övgü başlıklı yazılarımda bunları bulabilirsiniz.

13 Kasım 2014